پدیدارشناسی تجارب بی‌عدالتی آموزشی و پژوهشی دانشجویان مبتنی بر رویکرد قابلیت (مطالعه موردی: یک دانشگاه جامع دولتی در تهران)

چکیده

هدف: هدف از پژوهش حاضر، شناسایی بی‌عدالتی‌های آموزشی و پژوهشی موجود نسبت به دانشجویان در حین تحصیل بود. روش شناسی: پژوهش حاضر از نظر نوع هدف، کاربردی و از نظر شیوه اجرا، توصیفی بود. به این منظور، از رویکر کیفی پدیدارشناسی بهره گرفته شد. جامعه این پژوهش، دانشجویان یکی از دانشگاه‌های جامع دولتی شهر تهران در سال تحصیلی 99-1398 بودند. تعداد 20 دانشجو طبق اصل اشباع نظری با روش نمونه‌گیری هدفمند و نمونه‌گیری معیار انتخاب شدند. گردآوری داده‌ها از طریق انجام مصاحبه نیمه‌ساختاریافته صورت گرفت. روایی محتوایی ابزار مصاحبه توسط متخصصان موضوع و پایایی آن نیز با روش پایایی بین دوکدگذار با ضریب %78 مورد تأیید قرار گرفت. برای تحلیل داده‌ها نیز، روش تحلیل مضمون فان کام به کار گرفته شد.  یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که بی‌عدالتی آموزشی هشت مضمون اصلی و 45 مضمون فرعی و بی‌عدالتی پژوهشی پنج مضمون اصلی و 21 مضمون فرعی داشت. مضمون‌های اصلی بی‌عدالتی در زمینه آموزشی، شامل ضعف اساتید در یاددهی، جدی نگرفتن درس و آموزش، انتقادپذیری پایین اساتید، بی‌ضابطه‌بودن ارزیابی دانشجویان، تخریب انگیزه دانشجو، تحقیر دانشجو، به رسمیت نشناختن تنوع دانشجویان، و محدود بودن امکان دسترسی به استاد بودند. در زمینه پژوهشی نیز، مضمون‌های اصلی بی‌عدالتی شامل تبعیض در پذیری دکتری، ایجاد محدودیت در همکاری با اساتید، ضعف و تبعیض در ارائه راهنمایی علمی، نگاه ابزاری به دانشجو، و مشکلات تأمین منابع مورد نیاز پژوهش‌ها می‌شدند. این بی‌عدالتی‌ها به عنوان عواملی هستند که تأثیرات منفی بر ایجاد و تقویت قابلیت‌های اساسی دانشجویان، یعنی احترام و کرامت، دانش و تخیل، انسجام عاطفی، آمادگی یادگیری، صدا، داشتن آرزو، استدلال عملی، و روابط و شبکه‌های اجتماعی می‌گذارند.بحث و نتیجه‌گیری: برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای اساتید با موضوع عدالت آموزشی و پژوهشی، افزایش تنوع اساتید و محتوای آموزشی ارائه‌شده متناسب با تفاوت‌های دانشجویان، توجه به نظرات دانشجویان در مسائل مختلف دانشگاه و رسیدگی به اعتراض‌های آنان، راهکارهایی هستند که برای رفع بی‌عدالتی‌های موجود توصیه می‌شوند.