سنتز پژوهی و مدل‌سازی کیفی پیشایندهای شایستگی اجتماعی دانش‌آموزان مبتنی بر شواهد تجربی

چکیده

هدف: دانش‌آموزان برای زندگی در جامعه باید دارای یک سری مهارت‌های اجتماعی باشد و این نوع مهارت‌ها را در خود پرورش دهند. وجود و ارتقای چنین مهارت‌هایی سبب افزایش رفتارهای هنجار و سازگار در جامعه و در ارتباط با دیگران می‌شود. در نتیجه، پژوهش حاضر با هدف سنتز پژوهی و مدل‌سازی کیفی پیشایندهای شایستگی اجتماعی دانش‌آموزان مبتنی بر شواهد تجربی انجام شد. روش‌شناسی: مطالعه حاضر از نظر هدف و روش اجرا به‌ترتیب کاربردی و کیفی بودند. جامعه این پژوهش همه مقاله‌های داخلی (سال‌های 1392 تا 1402) و مقاله‌های خارجی (سال‌های 2014 تا 2024) در حوزه شایستگی اجتماعی بودند. بر اساس بررسی‌های موجود تعداد 310 مقاله مرتبط با حوزه شایستگی اجتماعی یافت شد که پس از غربالگری تعداد 70 مقاله (37 مقاله داخلی و 33 مقاله خارجی) با روش نمونه‌گیری هدفمند به‌عنوان واحدهای سنتز پژوهی انتخاب شدند. داده‌های پژوهش حاضر با روش یادداشت‌برداری از مقاله‌های منتخب گردآوری که روایی آن بر اساس ضریب توافق بین خبرگان 60/0 و پایایی آن با روش ضریب کاپای کوهن 81/0 به‌دست آمد. همچنین، در این مطالعه برای تحلیل داده‌ها از روش سنتز پژوهی با راهبرد فراترکیب استفاده شد.یافته‌ها: بر اساس تحلیل‌ها برای پیشایندهای شایستگی اجتماعی دانش‌آموزان مبتنی بر شواهد تجربی 132 شاخص، 14 مقوله فرعی و 5 مقوله اصلی شناسایی شد. در این پژوهش، مقوله‌های پیشایندهای شایستگی اجتماعی دانش‌آموزان مبتنی بر شواهد تجربی شامل پیشایندهای روان‌محور (با دو مقوله فرعی پیشایندهای مثبت و پیشایندهای منفی)، پیشایندهای جامعه‌محور (با سه مقوله فرعی ارتباط با همسالان، خودکارآمدی اجتماعی و مهارت‌های اجتماعی)، پیشایندهای خانواده‌محور (با چهار مقوله فرعی ارتباط در خانواده، فرزندپروری، عملکرد خانواده و خانه و تربیت)، پیشایندهای مدرسه‌محور (با سه مقوله ارتباط در مدرسه، یاددهی و یادگیری و پیوند با مدرسه) و پیشایندهای مداخله‌محور (با دو مقوله فرعی تعدیل‌گر و مداخله‌های آموزشی) بودند. در نهایت، بر اساس مقوله‌های اصلی و فرعی شناسایی‌شده مدل کیفی پیشایندهای شایستگی اجتماعی دانش‌آموزان مبتنی بر شواهد تجربی ترسیم شد.نتیجه‌گیری: بر اساس نتایج این پژوهش برای پیشایندهای شایستگی اجتماعی دانش‌آموزان مبتنی بر شواهد تجربی چهار مقوله اصلی (یعنی روان‌محور، جامعه‌محور، خانواده‌محور و مدرسه‌محور) و یک مقوله محیطی (یعنی مداخله‌محور) شناسایی شد. بنابراین، برای ارتقای شایستگی اجتماعی دانش‌آموزان مبتنی بر شواهد تجربی باید مدلی مبتنی بر پیشایندهای موثر بر آن در دانش‌آموزان و در سطح مدارس طراحی و اجرا شود.